dakika ve skor

"Sabahleyin biraz tembel tembel dolaşıp kafamı dağıtmak istedim. Süpermarkete gittim, talihim varmış. Gerçekten, pençesine düştüğüm merhamet tezgâhtar kadınlara, kasiyer kadınlara değil, süpermarketin kendisine karşıydı; devasa alanın uzun, sağlı sollu, dar koridorlara bölünmüş reyonlarını dolduran ve her zaman olduğu gibi alınıp götürülmeyi bekleyen mallara karşı: o ümitsiz makarna paketlerine, tereyağı ve margarin bloklarına, içlerinde bezelye, hıyar turşusu, bebek mısır olan, asker gibi yan yana dizili konservelere. Sonra, belki de en acı tablo: tuvalet kâğıdından tepeler. Eli kulağında temizliğin bu tüyler ürpertici heybeti beni bir an için o kadar zayıf düşürdü ki süpermarketten çıktım gittim. Bu sabah beni anında kendine bağlayan hiçbir şey bulamamıştım henüz. Sık sık olduğu gibi, bir eksiklik duygusundan muzdarip olduğum gene aklıma gelmedi. (Hiçbir şey ilerlemiyor, her şey sadece olduğu gibi devam ediyor, derdi annem sık sık.) Kendime gene, kendi hayatımı devam etmekten kısmen alıkoyabilir miyim diye sordum. O zaman neleri yapmaz olacağımı merak ediyordum. Muhakkak daha az konuşurdum; söyleyebileceğim her şeyi zaten defalarca söylemiştim."*

*: wilhelm genazino, ne para ne saat ne kasket

dag solstad

dag solstad ölmüş. internetin ünlü ansiklopedisi ölüm tarihini 'on dört mart' diyor. söylenenlere göre, kalp rahatsızlığı nedeniyle kaldırıldığı hastaneden eve dönmek kısmet olmamış.

dilerim, javier marías ve wilhelm genazino ile buluşmuştur. üçü birlikte dag solstad'ın daha ikinci kitabını okurken, "dag solstad adını wilhelm genazino ile javier marías'ın yanına yazıyorum" diyen bir blogger eskisinin altını çizdiği satırları yarıştırıyorlardır.

erken bir ölüm sayılmaz onunki. zor olmamıştır. uzun zamandır kahramanları vasıtasıyla ölüme hazırlanmıştı çünkü. yalnızlığa ve yaşlanmaya ise zaten hazırdı.

yine de aklındaki, terekesindeki bütün romanları yazmış olmasını dilerim. zira, sadece okumaktan keyif almadım, kendime ve hayata dair bazı şeyleri aydınlanma anı yaşar gibi öğrendiğim de oldu.

/sanırım bu aydınlanma anları ayrı bir yazıyı hak ediyor./

ne yayımlarsa bir dost tavsiyesi olarak gördüğüm jaguar kitap sayesinde tanımıştım onu: t. singer... "orada olmayan adam" olmak isterken roman kahramanına dönüşen bir adamın iki kahkaha ile paranteze alınmış hikâyesiydi. ona sorsalar, "ara sokaklarda kaybolmak ya da kimselere temas etmeden aranızdan geçip gitmek isterdim," diyeceğine adım gibi eminim.

sadece hikâyesi değil anlatma biçimiyle de o kadar etkiledi ki beni, hemen yayımlanmış diğer kitaplarını da edindim. şimdi bunları, dag solstad'ın türkçeye çevrilmiş bütün kitaplarını okumuş biri olarak yazıyorum.

jaguar kitap'tan çıkan ikinci kitabı, alışılagelmiş solstad anlatılarından uzak ve deneysel bulduğum armand v.'yi saymazsak hepsini de okumanın verebileceği en yüksek keyifle okudum. dilerim ölmeden bir defa daha okuyabilirim.

yine jaguar kitap'tan çıkan t. singer'ı ayrı tutarsak bütün kitapları aynı kişinin farklı yaşlara yayılmış, farklı hâllerinin (siyasi görüşü, aşk hayatı, arkadaşları, evlilik) hikâyesi olarak okumak mümkün. ve o kişinin dag solstad biyografisinden bir şeyler taşıdığı kesin. öyle ki, roman altmışlı yılların başında geçiyorsa kahraman tıpkı yazar gibi yirmili yaşlarının başında oluyor. seksenlerin başında geçiyorsa kırk yaşlarında...

ona "norveç'in kafka'sı" denildiğini duyunca çok şaşırmıştım. eğer bu benzetme, tıpkı "doğu'nun paris'i", "saksonya'nın floransa'sı" gibi bu şehirlere benzemekten ziyade güzelliği ile bulunduğu coğrafyadan, çevre şehirlerden ayrılan bir şehre güzelleme ise kabul edebilirim. ama kafka'yı da külliyat olarak okumuş bir okur gözüyle söylersem aralarında ne yazarlık ne de dertler manasında yakınlık var. ama edebi kıymetini işaret etmek için kafka'nın kabul görmüş kıymetini referans alacaksak bence kafka'dan çok daha keyifli onu okuması.

başka bir deyişle sadık hidayet için söylenegelen "iranı'n kafka'sı" ne kadar yerinde ise solstad için söylenen o kadar yanlış, o denli boş.

bu açıdan kendisini en çok genazino'ya benzetiyorum. genazino'nun norveç şubesi. ya da norveçli ruhdaşı. ya da tam tersi. anlatma şekilleri neredeyse aynı. dertleri de. ama coğrafya. kader...

okumadıklarımı bilemem ama tıpkı o da genazino gibi kahramanı erkek hikâyeler anlatıyor. sıradan, çok sıradan, hep sıradan insanları alıp onları içinden geçenler vasıtasıyla sıradandan ayırıyor. adeta, her insan ayrı bir kainat dercesine.

ufacık anlar, tesadüfler kahraman yapıyor onları. ya da bir romana konu ediyor. çünkü o kısacık an bir kırılmaya sebep oluyor. hayatın akışı değişiyor ya da bir maceraya kapı aralıyor.

o ana kadar her şeyimiz olan biri bir anda hiçbir şeyimiz oluyor.

günün sorusu: huzuru terk

huzurdan geri geri, huzura sırtını dönmeden çekilmek, saygınlığına aşırı düşkün bir hükümdarın başlattığı bir gelenek midir yoksa kuşkucu bir ziyaretçinin akıl ettiği mi?

dakika ve skor

"Yaratmak. Elde tutmak. Yok etmek.

Hinduların bu görevlerden her biri için bir tanrısı vardı. Ben hepsini tek başıma yapıyorum.

Benden önce kimsenin yaratamadığı bir şey yarattım. Ancak dünya buna şahit olmadı ve hiçbir zaman da olmayacak.

Sonra yarattığımı elimde tutmaya çalıştım, tüm gücümle ve isteğimle. Acı çekerek, bazen de gözyaşı döküp kurbanlar vererek.

Şimdiyse yok edeceğim. Bana kim karşı koyabilir ki? Eğer hak denen bir şey varsa bu isteğim yerine gelecektir.

Aslında yaratıcı olarak kalmak, yarattığımdan mutlu olup onu başkalarıyla paylaşmak isterdim. Ancak yok etmenin de kendince derin anlamları var. Çekici yanı tamama erdirmesinde saklı."*

*: u. poznanski, erebos

kayıp çocuk

söze, karamazov kardeşler'in en cazip olanı dimitri'nin bir sandığın üzerinde uyuyakaldıktan sonra, uyandığında söylediği cümle ile başlayalım: "bir düş gördüm efendiler..."

*

kafe tarzı bir mekanda çalışıyormuşum. eskiden çalışmak hayalini kurduğum gibi müdavimleri olan, tül perdeli pencerelerinin iki yanında yana çekilmiş kadife perdeler sarkan bir yer değil de 'yeni nesil kahveci' dedikleri, bol ışıklı, duvarında bisiklet asılı yerlerden.

haliyle, o eski hayaldeki gibi siyah takım elbisesini beyaz gömlek ve papyonla tamam eden orta yaşlı, duruşundan anlamlar taşan, müşterilerin saygı duyduğu adam değil de tezgah arkasında duran, kolları dövmeli, üniversiteyi uzattıkça uzatmış baristalar gibiyim. kulağımda küpe bile olabilir.

müşteriyle ilgilenirken dükkan kapısını açıldığını görüyorum. sırtında kendinden büyük bir çantayla bir çocuk iki eliyle itelediği kapının aralığından içeri giriyor.

merak etmeyin tanıyorum onu. arkadaşlarım diyebileceğim bir çiftin küçük çocuğu. mutlu aileye örnek verebileceğiniz tarzda bir ilişkileri var. zaten onlarınki aşk evliliği. yoksa, ferhat ile aslı nasıl bir araya gelsin ki?

ama bir problem var. o çocuğun bırakın ilkokul birinci sınıfı anaokuluna başlamasına bile yıllar var. sanki ablasıyla yer değiştirmiş.

dükkanın içinde ne yaptığını biliyormuşcasına hareket ediyor. sanki her gün okul çıkışı yaptığı bir şeymiş gibi. yine de, arayıp haber vereyim diye düşünüyorum. ama unutuyorum. ihmal etmem de olası.

çünkü içimden en küçük halam geçiyor. cânım halam, gece yarılarında beni bizimkilerin odasından kaçırıp kendi yanına yatırdığını bugün bile kendinden gurur duyarak anlatır.

anne ve babasının çocuğu merak edecekleri geliyor aklıma. telaşla oraya buraya telefon açtıkları, ona buna sordukları görüntüler gözümün önüne geliyor. buradan bu gelişin mutad bir geliş olmadığını da anlıyorum şimdi. ama yüzümde halamın, cânım halamın yüz ifadesi.

çocuk masalardan birinde tek başına oturuyor. ben tezgah arkasındaki işlerle meşgul oluyorum. hiç mi hiç konuşmuyoruz. belki de ben yanlış anlıyorum her şeyi. sadece, annesi ya da babası okul çıkışı buraya gelmesini ve burada beklemesini tembihlemişler.

bir süre sonra kapı tekrar açılıyor. aslı'nın kan ter içindeki yüzünü ve yorgun bedenini görüyorum. kızgın ve kırgın bir bakışla benden yana bakıyor. hiçbir şey demeden oğlunun yanına gidiyor ve sarılıyor.

"ben şimdi ne yaptım ki," diye düşünüyorum. "neden kızdı ki?"

yazılı yoklama

bir.. neden bütün şehirlerin ortasından bir nehir akar?

iki.. denize inen dik sokaklar bütün mavi gözlü şehirlerin ortak kaderi midir?

üç... bir kadın neden sarışın olmak ister?

dört. kanatlarına dokunulmuş bir kelebek yeniden uçabilir mi?

beş.. vakti gelince oradan oraya uçan göçmen kuşların asıl yurdu neresidir?

altı. yine de ister miydin beni sevilmemiş bir yarayla hiç?

yedi. gelecek ne zaman gelir?

başarılar...

not: istediğiniz sorudan başlayabilirsiniz.

        sorular eşit puanlı olmayabilir.

        basit hata puan götürmez.

dönsün dünya

sema enci, "tersine gidilemeyeceğini gösterir yağmur"¹diyerek türkçenin en büyük şairine eşlik ederken, peşi sıra "şiire dön şiire dön kalbim"² diyerek konuyu biraz daha köpürtür.

*

bir... "sen ve yağmur./ başa dönemezsiniz./ öyle bir yol yürüdünüz ki ancak/ dönüş yolunu yokederek gelebilirdiniz/ inişiniz bir iniş olurdu başa dönmemecesine."

iki... "eve dön! şarkıya dön! kalbine dön!/ şarkıya dön! kalbine dön! eve dön!/ kalbine dön! eve dön! şarkıya dön!"

nar

"en çok da nar ayıklamak istedim sana, sevip sevmediğini bilmeden istedim," dedi kadın.

"ayaklarını kucağıma uzatmışken. üzerinde tabak, içinde nar, üstümde beyaz tişört. çünkü üstüme sıçrayan nar lekesi daha belirgin olduğunda 'beni öldürmeye teşebbüs'le suçlayacağım seni.

gerçi sen, "benim için bu meyveyi uygun bulandan ölmesi de bekleniyor," der ve sıyrılırsın işin içinden.

böylece hikaye biter, ben ölürüm.

ben ölürüm ve hikaye biter, değil."

günün sorusu: ebat

ebatı m×n olduğu söylenen bir nevresim takımında bahsi geçen uzunluklar nevresimin boyutlarını mı yoksa içine girecek yorganın büyüklüğünü mü işaret eder?

the agency (2024)

bir yaz öğleden sonrasında, yatak odasının serinliğine kaçarak yatağına uzanmış, başını karyolanın demirlerine yaslamış vaziyette gazete okuyan babamı taklit ederek başladığım okurluk maceram okumayı öğrenince dönülmez bir güzergâha dönüştü.

/o an o kadar çok anlatıldı ki, yatak odasının kapısından bakan benmişim gibi gazete okurken görürüm çocukluk fotoğrafından çıkmış kendimi.

ilkokul birinci sınıftaki sağlık kolu başkanlığını saymazsak hep kitaplık kolu başkanı oldum. birilerinin kulaklarını çınlatmaktan korkmazsak; dünyanın bütün kitaplıklarının başkanı.

ama hayatım her zaman kitaplarla dolu geçmedi. kaldı ki, hiçbir zaman sessiz sedasız, yalnız, sokak yerine kitap okurken rahat eden biri olmadım. her daim kalabalık, neşeli, ilk an çekingenliğini attıktan sonra konuşkan, hatta şımarık ama kitapların dünyasına dahil olmayı seven, orada zaman geçirmekten keyif alan bir okur./

ergenliğimin ilk döneminde kitaplarla arama o kadar çok şey girer oldu ki ömrümün geri kalanında bırakın kitapları, okumayı bile unutabilirdim.

tam o dönemde polisiyeler dahil oldu hayatıma. onlarla birlikte ajan ve casusluk romanları/ hikâyeleri.

okumaya onlarla tutundum. sıkıcı, çok sıkıcı bir hayatın ortasında nasıl da heyecanlıydı. iyi, yakışıklı, zeki, güçlü, düşse de kalkan insanların, sonunda muhakkak iyilerin(!) kazandığı maceralardı. 

kadınlar konusunda da çok şanslıydılar. bütün kadınları etkiliyor, istedikleri hangisi ise onu sevgili seçiyorlardı.

dedektif olmak güzel olurdu. ama ajan olmak bambaşka bir şeydi. bir şehrin sokaklarında dolaşmak yerine dünyayı dolaşıyordunuz. dünyanın her yerine gidebiliyor, farklı kültürleri, yaşantıları görüyordunuz. üstelik toplumsal bir yanı vardı; ülken, ülkende yaşayan insanlar için iyi şeyler yapıyordunuz.

büyüdüm sonra. kitaplarla başka bahanelerle bağ kurdum. ama ajan olmadım. olmak da istemezdim. yine de kitaplarını okumaya devam ettim, dizilerini, filmlerini bol bol seyrettim.

the agency dizisini izledim nihayet. gizli servislerin, teşkilatların, dolayısıyla çalışanlarının makyajlarını silen, efsaneleri yıkan, çelişkileri, acıları, kötülüğü saklamayan bir hikâye. baştan ayağa iyi oyunculuk ve anladığım gibiyse müthiş bir kurgu.

/amaç bu ise, brandon colby yani paul lewis'in hikâyesini baştan anlatmak ya da paralel yerine iran'a sokulmak istenen danny vasıtasıyla vermek iyi bir tercih bence./

dizi, bir aydınlanma oldu benim için. kaç defa, "asla ajan olmak istemezdim" ya da "bir insan neden ajan olmak ister ki" dediğimi hatırlamıyorum.

/buraya kadar 'ajan' dedim, çünkü 'casus' kelimesinin hissettirdiği ihanet, yalan, ikiyüzlülük, kısaca 'yavşaklık' duygusundan uzak olmak istedim. artık 'casus' diyerek devam edebilirim./

ilk olarak, -öyle olduğunu düşünmüyorum ama- ne kadar kutsal bir amaçla yapılırsa yapılsın casusluk kötülük. ve casuslar kötü insanlar. hikâyenin sonunda kendilerine duyulan güvene, hissedilen aşka ihanet ediyorlar. kendi hislerini yok saymaları, vaz geçmeleri ise bambaşka bir acı.

sırf o topraklarda doğdu diye bir ülkeyi baş tacı yapıp diğer ülkelere iş icabı kötülük yapmak anlamsız. insanları kolayca harcamayı, hedefe giden yoldaki herhangi bir engeli hiç düşünmeden imha etmelerini saymıyorum bile.

sonra kendilerine ihanetleri. sahte bir hayat sürüp, hiç kimseyle yakınlaşmamak. saklamak, yalan konuşmak. aile kurmayı becerebilse dahi sürdürememek. çocukların büyürken yanında olamamak. ve bir emirle her şeye sırtını dönmek.

*

evet, bu yazı şövalyelere, düelloya ve 'deniz kenarı'na inanan biri tarafından yazıldı.

asla ajan olmak istemezdim.

bir insan neden ajan olmak ister ki?

sevgililer günü

bu yaz tatil dönüşü nadiren tercih ettiğim bir şeye niyet ettim: iki kitabı birlikte okumak.

/tercih etmem. çünkü, meslek icabı okur olmayan her okur gibi ben de kitapla hemhâl olmayı, gündelik hayattan kaçıp okuduğum kitabın dünyasında kaybolmayı tercih ederim. ve aynı anda iki ya da daha çok kitaba mesai ayırmak bu büyüyü bozar./

öyleyse...

olay şöyle gerçekleşti:

alışverişi yaparken değil, daha haberini alır almaz yeni yılın ilk kitabı olarak john fowles'ın günlüklerini [günce, birinci cilt: 1949 - 1965] okuyacağım kesindi. ama kitabı elime alır almaz ansiklopedi boyutunda olduğunu, hacmine bakılırsa öyle pek de kısa sürede bitmeyeceği gerçeğiyle yüzleştim.

ama nasıl da okumak istiyorum?

eğer, bir süre günlük, hatıra ya da söyleşi tarzı bir kitap okumazsam pekala olabileceğini düşünerek kitaba başladım. genellikle iki kitap arasında okuyarak altmışlı yıllara kadar geldim.

/keyifle okuyor olsam da yirmili yaşlarımda okumayı tercih ederdim bu kitabı.

sanata ve edebiyata dair sancıları o kadar tanıdık ki, bu hayatta yalnız olmadığımı düşünür daha huzurlu olurdum./

bin dokuz yüz ellili yıllar boyunca sanattan konuşan, aşkın ve kadınların peşinden koşan, ebeyenlerinden siyasilere herkesi eleştiren, ege denizini, öğrencilerini, çiçekleri, yolları anlatan, muhatap oldukları hakkındaki fikirlerini apaçık yazan, hatta e. ile yasak ilişki olarak başlayan aşklarına "elizabethli yıllar" diye bir bölüm ayıran john fowles, günlüğünde noel'den, paskalya'dan, sömestr tatilinden, bilmem ne yortusundan, bir yerlerin kurtuluşundan (şaka!) bahsediyor da sevgililer gününe dair tek bir kelime etmiyor.

aşkın peşinde koşan, neredeyse karşına çıkan  her kadına aşk ihtimali diye bakan bir adam, kendini kadınlarla tamamlamak isteyen iflah olmaz bir romantik ve yasak ilişki olarak başlayan ve evlilikle nihayetlenen güçlü bir aşkın erkek tarafı ama on dört şubatta sadece elizabeth'e değil aşık olduğu, aşık olduğunu sandığı, flört ettiği kızların hiçbirine hediye almıyor, romantikleşip sevgiliyi anmıyor.

bırakın "lüle taşından gerdanlık"ı "sapanca'dan bir sepet elma" bile yok yani.

iyi eğitimli bir ingiliz o. mitolojiyi, yunan klasiklerini ve tarihi bilen bir hristiyan. ama nedense on dört şubat geldiğinde eleştirmek için bile olsa 'aziz' ya da 'saint' valentine aklına gelmiyor.

ama ondan yetmiş yıl sonra bizler sevgililer günü uğruna kan döküp kalp kırıyoruz.

çünkü, "tüketin!" buyuruyor kapitalizm. sosyal medya ve popüler kültür bu emri yankılıyor. sonra da aşka dair sanıyoruz olan biteni.

akşama solacak güller, zengin kızları daha da zengin edecek çikolata dolu kutular, sosyal medyada bir kaç fotoğrafla paylaşılacak akşam yemekleri, çok geçmeden unutulacak objeler, durduğu yerde toz tutacak peluş ayılar.

hepsi bu.