sanço panza'yla ilgili gerçek

franz kafka'dan. kâmuran şipal çevirisiyle...

*

Sanço Panza, hani kendisi hiç övünmüş değil bununla, ele geçirdiği bir alay şövalye ve haydut romanını yıllar yılı akşam ve gece saatlerinde okuyarak, sonradan Donkişot adını verdiği şeytanını oyalayıp dikkatini üzerinden başka yöne çekmesini öyle becermiş ki, gemi azıya alan şeytanı en çılgınca işlere kalkışmış, ama ortada kendisi için belirlenmiş bir obje -ki bu da Sanço Panza olabilirdi ancak- kalmadığından, çılgınlıklarının kimseye zararı dokunmamıştı. Sanço Panza, artık bu özgür insan, sakin serinkanlı, belki bir sorumluluk duygusuyla davranıp çıktığı seferlerde, Donkişot'un peşini bırakmamış, bunu da ömrünün sonuna kadar kendisi için büyük ve yararlı bir eğlence bilmişti.

*

sevdim. kaptan ahab'la ilgili düşüncelerimi hatırlattığı için daha da sevdim. 

bugün olsa 'kafkavari' derdim, o ayrı.

bazı cümleler

abimle konuşuyoruz. -ki kendisi büyük teyzemin büyük oğludur- laf arasında, "hani bir defasında demiştin ya" diyerek, benden duyduğunu söylediği bir cümle ile durumu özetledi.

dürüst olmak gerekirse, benim söyleyebileceğim, söylemek isteyeceğim hikmet referansı da taşıyan, iyi söylenmiş bir cümleydi. ama o cümleyi ne zaman, ne üzere söylediğimi hatırlayamadım.

hatırlama çabası sırasında ise şunu fark ettim: ben bu durumu çok yaşıyordum.

birileri benden duyduğu(nu iddia ettiği) bir cümleyi söylüyor, ben çoğunlukla ne kadar düşünsem de o cümleyi söyledim mi, ne zaman, ne üzere söyledim, hatırlayamıyordum.

iki ihtimal var bence.

ilki, ben gerçekten de öyle cümleleri heybesinde taşıyan, yeri gelince paylaşan biriyim. (bence güzel)

ikincisi de, benden duymamış olsalar bile benden bu tarz cümleler duyabileceklerine itimatla bahsi geçen cümleyi ya da anlatıyı bana yakıştırmaları. (galiba bu daha güzel)

yalan dolan

her ilişkide taraflardan birinin diğerine, "bana yalan konuşman değil sana inanmıyor olmak üzüyor beni," dediği bir an vardır.

ve çok acıdır.

/peki, her ilişkide değil./

ama kaçınılmaz bir an vardır. gerçek acı asıl o anda saklıdır. muhtemelen yukarıda bahsi geçen andan çok öncedir.

o an, 'ne söylese inandığımız dönem'i bitirip 'ne söylese inanmadığımız dönem'i başlatır.

/evet, her ilişkide./

bir masada iki kişi: sev beni

çayından son bir yudum aldı, masaya bıraktığı fincanı parmak uçlarıyla ortaya doğru itti. bir süre camdan dışarı, belki de apansız bastıran yağmurda ıslanmamak için koşuşan insanlara baktı. bakışlarını oradan alıp az önce masanın ortasına doğru ittiği fincana verirken konuşmaya başladı:

- sev beni.

- emir mi bu? yoksa bir rica mı?

- hiç sevilmemiş gibisin, demiştin ya hani. sev o zaman.

- ne emir ne rica. teşhisi koydun, tedavi de et.

- sanırım öyle...

* 

sevilmemiş yerlerinden sevdim ben de. yaralarından öptüm. iyi oldu mu bilemem ama yetmedi.

kaldı ki, yetmez. hiçbir zaman yetmez.

tehlikeli şiirler - yetmiş bir

tehlikeli şiirler okuyalım leyla

a. cahit zarifoğlu'dan bir şiir* mesela

Korkuyu kapışır taşlar

karanlık kendine çekince perdeyi

göz hüzünle odayı kapar

el uyur ve akvaryumda balık

resmi çekilmiş nehir

Böyle bir çiçek vardı

Rüyamdaki geçit büyüyüp büyüyüp

Büyüyüp büyüyüp büyüyüp

Espası bir tek gece

Ezip el tutan

Alnını bütün bir duvara dayıyan

ve sesleri bir orman büyüklüğünde

güneşe yol yapan çocuk

güreşip bütün gelişleriyle

gecikmiş bir deniz feneri

Saati yalvarır hızla

Şafağı çoğaltır kan akan damar

Adım zorlar kapıya çağrılan

En korkulan gerçeği

Bir boyun eğişle girilen

böyle bir çiçek vardı

kılcal kökleri

çağın sarsıntı duvarlarından

burası bir adam

bir aşk çapında

bir çeşit hapishane tutulan

akıp giden su uyanınca adam

suyu geçmek isteyen karınca

bir taşın alevinden basarak ellerine

kaçınca adam

bırakmaz eşyasını da uykuda.

*:orası neresi burası bir adam

gökkuşağı

bahçede yalınayak oynayan iki çocuktan büyüğünün şaka olsun diye diğerine tuttuğu hortumun ucundan gökyüzüne fışkıran sular koyu yeşil çimenlere dökülürken küçük bir gökkuşağına sebep olmuştu.

konum - on dört

uzanıp başımı kucağına koymak ile karşında durup sol yanağımı sağ avucuna yaslamak arasında bir yerlerde.

syntynyt suruun ja puettu pettymyksin*

sıradan başlayalım söze, bir klişeyle: her türden müzik dinlediğim günlerden geçiyorum. genellikle sözlerini anladığım müzikler tercih etsem de istisnalar yok değil.

/güfteye yani söze önem vermek ile müziğe odaklanmak arasındaki farka işaret eden bir şeyler okumuştum. melankolik ve hüzünlü olduğu zamanlarda şarkıların sözlerine dikkat edermiş insanlar.

evet, sadece 'söz' değil 'hüzün' de öyle burada. fena durmasa da "yakışandır" diye övünecek kadar aptal değilim ama./

o istisnalardan biri de fallen leaves'ten bu yana bıkmadan dinlediğim, maustetytöt ikilisinin "hüzünle doğdum ve hayal kırıklıklarıyla giyindim" diyen şarkısı oldu.

/başka şarkılarını da dinledim, konser kaydı ve videolarını da izledim ve anladım ki, aki kaurimäki rol yapsınlar diye değil kendileri olsun diye filme dahil etmiş onları./

filmde japoncadan italyancaya bir sürü şarkı var. hepsi de çok güzel ama bu şarkı bambaşka bir yerden yakaladı beni. fince tek bir kelime bilmesem de şarkı beni benden almış, sarıp sarmalamış kuşatmıştı.

gugılın çeviri departmanında çalışan yiğitlere sorunca sözlerindeki şiiri de gördüm. "gördüm," diyorum çünkü şüpheye yer bırakmayacak biçimde hissetmiştim.

"demlikte küf tutmuş kahve" diyerek kendi kendine mırıldanır gibi başlayan şarkı, nakarat kısmında hem müzik hem de söz olarak şiire ulaşıyor.

sonsuza kadar tutsağım burada

mezarlığın bile çitleri var

dünyadaki zamanım nihayet bulduğunda

beni iyice derine göm

senden hoşlanıyorum da kendime yok tahammülüm

seni bilmem ama ben başkasını aramıyorum

olur da buradan gidersem kendi hatrım için yaparım bunu

fincenin fonetiği ise muhteşem...

*:maustetytöt, syntynyt suruun ja puettu pettymyksin

özgürler

murakami'nin ikinci fırın saldırısı* adında bir öyküsü, öyküde de renksiz tsukuru tazaki'nin hac yılları'nı hatırlatan mükemmel bir kapitalizm eleştirisi vardır.

özetle, saat altıda hafif bir akşam yemeği yedikten sonra dokuz buçuk gibi yatan karı koca saat ikide yoğun bir açlık hissiyle uyanır. ama buzdolabı neredeyse boş, altı şişe bira, bir soğan ve domates sosundan başka yiyecek hiçbir şey yoktur. bolca karbonhidrat ihtiva ettiği bira içmeye karar verirler. o sırada adam, üniversite yıllarında en yakın arkadaşıyla yaptıkları fırın soygunundan bahseder.

/bu murakamiesk hikâyeyi hem söz uzmasın, hem de merak eden alıp okusun diye atlıyorum./

karısı da sanki bu anı bekliyormuş gibi, hadi bu soygunu yineleyelim der, üzerine adamı da ikna eder. ikinci el arabalarının arka koltuğunda battaniyeye sarılı otomatik av tüfeği, kadının rüzgârlığının cebinde yedek kovanlar tokyo sokaklarında açık fırın aramaya başlarlar. ama bütün fırınlar kapalıdır. onlar da mcdonald's şubesi 'saldırısı'na karar verirler.

içeride, başlarını masaya koymuş uyuyan iki üniversiteli ve üç çalışandan başka kimse yoktur. adam emniyeti kapalı tüfeği kasiyer kıza doğrultunca şube müdürü,, "parayı alın," der. "saat on birde parayı kasadan topladılar, pek fazla yok burada olanın tümünü alın. sigortamız var ne de olsa."

aynı adam, ön kepenkleri indirip tabelanın ışığını kapatın, dediklerinde, sudan çıkmış balığa döner. "bunu yapamayız," der. "izin almadan dükkanı kapatırsam bundan ben sorumlu tutulurum."

bu saçmalık, adamla karısı para değil otuz big mac istediğinde doruğa ulaşacaktır. "size kasadaki parayı versem, başka bir yerde sipariş verip yeseniz?" der müdür, son bir umutla. "aksi hâlde hesaplar fena karışacak."

*

diyeceğim o ki, siz hâlâ özgürlüğü kadınların dekoltesinde, etek boyunda, bedenin arayın ya da eleştirinizi bunun üzerinden yapın.

ezberlenmiş, hatta emredilmiş hayatlar yaşıyoruz. hayal ettiğimiz işe, eve, arabaya, telefona sahip olmayı başardıkça özgürlüğümüzü kıyısından köşesinden parça parça kaybediyoruz.

dahası bile isteye feda ediyoruz...

*:ortadan kaybolan fil, doğan kitap

dua

"Biliyorsun Rabbim, bilmiyorum kendimi.

Ben bu gece de yalvaracağım,

sen bu gece de affet beni."

*:ibrahim tenekeci, kimsenin kalbi

bir çift söz

lisede bir kız vardı. sonda. adını hatırlamıyorum, birazdan anlatacaklarımı saymazsak ona dair bir anım da yok. ama bir takım fotoğraflar var gözümün önünde.

o kadar sessizdi ki sanki yok gibiydi. güzel sayılmazdı. saçları kısacık, diğer kızlara göre uzun boyluydu. kıyafet yönetmeliğine en uygun giyinen kız oydu bence. konuştuğu zaman öğretmenler gibi konuşurdu. söyleyecek çok şeyi varmış da susuyormuş, ağzından çıkacak her söz bir kapıyı açacakmış havası vardı. şairdi belki de.

teneffüslerden birinde defterlerinden birinin boş olması gereken ilk sayfasında şiirimsi bir şeyler dikkatimi çekti. şiirimsi deyişim, 'olmamış' manasında şiir denemeleri diye değil mısralar halinde yazılmış olmalarından. kaldı ki hiçbirini hatırlamıyorum.

ama bir özlü söz kaldı aklımda: dağların zirvesinde kuşlar da yılanlar da bulunabilir. ama birisi oraya uçarak diğeri sürünerek gelmiştir.

kelimesi kelimesine değilse de, mana buydu. mesnevi'den alıntıdır diye tahmin ettiğim, mevlana'ya mal ettiğim bu sözün doğrusunu, kime ait olduğunu bilmiyorum. merak edip de araştırmadım ama çok kullandım.

/elbette arkadaşımı anarak, kime ait olduğunu bilmiyorum diyerek. diğer türlüsü hem ayıp hem de haram lokma yemek gibi./

ne zaman bir arkadaşım motivasyona ihtiyaç duysa, ne vakit birisi "neden bütün bunlar benim başıma geliyor?" diye sorsa, "olmuyor, başaramayacağım" dese, kırdım camı, söyledim sözü.

ne de olsa, başarıya giden tek bir yol yoktu. bazı yollar uzun, bazı yollar meşakkatli, engellerle doluydu. üstelik yol kadar bizim yola nereden çıktığımız, donanımlarımız da önemliydi.

*

ama bir süredir bu sözün anlamı değişti benim için. neden bilmem, bambaşka bir hâlin ifadesi olup çıktı. önemli olan 'yol' ya da 'yolculuk' değil 'yılan'lık ya da 'kuş'lukmuş gibi geldi.

ünlü, popüler, trend, topic vs. insanlara bakıyorum. zirvedeler, herkes onları konuşuyor, milyonlarca takipçileri var ama biri 'yılan' diğeri 'kuş'. 

ikisi de aynı mevkide. 'yılan' torpille, babası, dayısı, siyaseti sayesinde orada, 'kuş' ise alınteri ve donanımlarıyla.

anket

burhan eren, 'çocuklar için denemeler' alt başlıklı yıldızlı atlas kitabında yer alan iki nokta üst üste başlıklı 'deneme'de kendi kendine 'anket' yapıyor:

Bir gün: Cumartesi.

Bir şehir: Hiç düşünmeden İstanbul.

Bir renk: Masmavi.

Bir yemek: Hangi birini sayayım bilmem ki.

Bir ceket: Kadifeden bir ceket. Fitilli ve uçuk kahverengi.

Bir çiçek: Hanımeli.

Bir gül: Rüzgâr gülü.

Bir kuş: Sülün.

Bir mısra: "Kimsenin yok, yağmurun bile, böyle küçük elleri."

Bir ders: Ne dersi?

Bir kitap: Küçük Prens.

Bir gezegen: Küçük Prens'in gezegeni.

Bir içecek: Andımız.

Bir kahkaha: Hah hah ha!

Bir ay: Ağustosun son on beşiyle eylülün ilk on beşi.

Bir deniz: Akdeniz.

Bir gemi: Kağıttan gemi.

Bir soru: "Maveraünnehir nereye dökülür?"

Bir adam: Kardanadam.

Bir ağaç: Kiraz ağacı.

Bir fiil: Güzeltmek.

Bir şair: Yunus Emre.

Bir ses: Annemin sesi.

Bir şarkı: Gökyüzünde yalnız gezen yıldızlar...

Bir dilek: N'olur?

*

bunlar da benimkiler:

bir gün: otuz bir aralık öğleden sonra

bir şehir: ankara

bir renk: eğrelti otu yeşili

bir yemek: hamsili pilav- su böreği- sarma

bir ceket: lacivert, üç düğmeli, düğmeler gümüş rengi

bir çiçek: nergis

bir gül: baş aşağı asılarak kurutulan sarı gül

bir kuş: albatros, göklerin o münzevi dervişi

bir mısra: "kapanmaz yağmurun açtığı yaralar çocuklarda"

bir ders: boş ders

bir kitap: erbain

bir gezegen: inadına plüton

bir içecek: su

bir kahkaha: dolu dolu

bir ay: takvimlerde yer almayan, ağustosun on beşi ile eylülün on beşi arasındaki o ay

bir deniz: libya denizi

bir gemi: bandırma vapuru

bir soru: "neden büyük ırmaklardan bile heyecanlıydı/ karlı bir gece vakti bir dostu uyandırmak"

bir adam: babam

bir ağaç: at kestanesi

bir fiil: özlemek

bir ses: cama vuran yağmurun sesi

bir şarkı: yar imiş meğer

bir dilek: kalbine ılıklık ver allahım