kelebeğin rüyası(2013)

sonda söyleyeceğimizi başta söyleyelim; bu film bir "şiir" değil.

hak ettiği bütün övgülere rağmen, "yaralarına şiir süre süre" yaşadıkları hayat daha yirmili yaşlarda tüberküloz nedeniyle son bulan iki şairin etrafında dolanan, "şiir bahanesi" olmuş bir dönem filmi.

şiir dediğiniz ise, sevmek zamanı gibi olur...

*

yılmaz erdoğan'ın bir süredir edebiyat dünyasında kendine has bir üne sahip, behçet necatigil'in rahle-i tedrisinden geçmiş zonguldaklı şairler rüştü onur ve muzaffer tayyip uslu'nun hayatıyla ilgilendiği biliniyordu.

nihayet, uzun yıllar üzerinde çalıştığı ve kendi üzerine de 'necatigil' elbisesi diktiği bu hayatlardan, osman sınav'ın uzun hikaye(2012), murat saraçoğlu'nun 72. koğuş(2011) ve zeki demirkubuz'un kıskanmak(2009) ile ıskaladığı ne varsa o yanlışlara düşmeyerek, bir başyapıt olmasa da neredeyse kusursuz bir film çıkartmış.

türk sinemasında yeni bir eşkıya(1996) etkisi yaratır mı bilinemez ama bazı şeylerin eskisi olmayacağı kesin.

*

film daha başlamadan lao tzu'yu hatırlatan ve iki şairin 'kelebek' ömürlerini işaret eden adıyla şiire meylediyor. projektörden çıkan ilk ışıklarla perdeye çakılan "mükellefiyet kanunu" ise izleyiciye sadece şiir değil 'realite'nin de  konuya dahil olduğunu söylüyor. sibirya'ya oradaki madenleri çıkartmak için başka türlü insan gönderemeyeceklerini bilen ve cezası sürgün olan suçlar icat eden sovyetler gibi bizim de on beş - altmış yaş arası vatandaşları madenlerde çalışmaya mecbur eden bir yasamız varmış meğer.

uzun kaydırma plandan oluşan açılış sahnesinin gösterdiği yoksullluk ve zavallılıktan ibaret tablo ise coğrafyamızın çektiği tek acının cepheden cepheye koşan hayatlar olmadığı konusunda erken bir uyarı.

kamera yükselip manzaraya biraz uzaktan bakınca, geniş dış mekanda dönem atmosferinin, cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren özellikle milli şef döneminde 'tek parti' cumhuriyetinin vaaz ettiklerinin  ve sokakları, ahalisi, binalarıyla o yılların zonguldak'ının yukarıda söylediğim üç filmin başaramadığı derecede inandırıcı ve yerli yerinde olduğunu görüyoruz. bana kalırsa filmin ilk kayda değer başarısı da bu: artık dönem filmi söz konusu olduğunda dar mekanlar ve animasyon kaçkını dekorlarla yetinmek zorunda olmadığımızı göstermesi.

bir yanda yüzleri kömür karası, saçlarında bitler oynaşan, ciğerlerini tüberkülozla paylaşan insanlar, diğer yanda ise batıdan bütün unsurlarıyla ithal bir yönetim biçiminin olmazsa olmazı diye oluşturulan ve o yönetim biçiminin uygulayıcıları tarafından korunan, desteklenen "çakma" burjuva sınıfı: danslarınız, tenis oynamanız, 'fransız rivierasında bir turist' edasıyla ortalıkta dolanmalarınız.

zengin çocukları iyi beslenmiş sağlıklı bedenlerini balo salonlarında oradan oraya savururken, fakir ve hasta oğlan çocukları da her zaman olduğu gibi  çirkin ve tombul kız arkadaşlarıyla halkevlerinde daha güzel bir ülke umuduyla tiyatro provaları yapmakta. aynı fakir ve hasta oğlan çocukları olmayacak bir sevdaya, zengin kızlara tutulurlar. fonda türkçe ezan.

*

sonra o ikisi: kalplerinde şiir, dillerinde sözcükler, ciğerlerinde tüberküloz. sevme ve sevilme arzularıyla tam da şair gibiler: havalı, vurdum duymaz, zeki, hüzünlü, komik... mert fırat ve kıvanç tatlıtuğ'un oynadığı her sahne aritmetiği iyi hesaplanmış bir senaryo başarısı. ve kıvanç tatlıtuğ büyük oyuncu.

a. mümtaz taylan ve çok daha kısa bir rolde taner birsel rollerinin hakkını verip kadrajdan çıkarken, yılmaz erdoğan'ın kendisine diktiği "necatigil" elbisesi de bol gelmemiş. farah zeynep abdullah ise olmaması gerektiği kadar güzel, sanki bu zamandan değilmiş, asıl yeri kırklarmış dedirtecek kadar iyi oynuyor.

oyunculuk övgüleri arasında kendine yer bulamayan belçim bilgin ise, nerede hata yaptığını önce kendisine sonra kocasına sorsun.

özellikle iki yeri çok sevdim: muzaffer'in rüştü karşısında yenilgiyi kabullendiği an: "o şiir yazdı, ben aşk mektubu. kız şiirden anlıyor." diğeri de belçim bilgin'in başarılı olduğu tek sahne -belki de rol yapmadığı içindir-: "hani baharda uçuşan pamuk gibi şeyler var ya, onlar da şiir olur değil mi?"

görüntü yönetmeni, kostüm tasarımı özel ise bir tebriği hak ediyor. renk tercihi dönemin ruhunu nasıl yakalamışsa, bazı sahneler alman romantik ressamlarının tablolarından kaçmış gibi. direğe tırmandıkları sahne, deniz kenarındaki kayalık, daktilolar ne güzeldi. keşke deniz feneri daha çok sahneye konu olsaydı. müziklerde seyyan hanım'a rastlamak hoş bir süpriz olsa da, o olmadan bu film zaten düşünülemezdi.

*

sonuç olarak, kelebeğin rüyası şiirden bahseden bir film, şiir değil. buna karşılık, matematiği iyi hesap edilmiş senaryosu ve yılmaz erdoğan'ın doğru kullandığı teknik imkanlarla şimdilik türk sinemasının en iyi dönem filmi.

bir de, "bir güzele/ güzelliğini hatırlatmak isterdim/ aynalardan evvel."

österimde olan bir film hakkında yazmak, o filmi yorumlamak, ondan uzun uzun bahsetmekten pek hazzetmiyorum. Mümkün olduğunca eski filmlere yönelen, popüler olandan çok az bahseden biriyim. İlk defa, birkaç gün önce sinemada zar zor yer bulup izlediğim bir filmden bahsetmek istiyorum. Yazacaklarımı bir şeyler dikte etmek için değil, filmi izlemek için küçücük bir neden arıyorsanız bunun “şiir” olabileceğini söylemek için yazacağım. Sözü çok uzatmadan filmden biraz bahsetmek, daha doğrusu filmi “övmek” istiyorum. Belki filmi izleyecek olanları yanlış bir şekilde ve büyük beklentiyle salonlara yönlendirmiş olacağım ama Kelebeğin Rüyası’nın bunu hak ettiğini düşünüyorum. Gelelim filme…
Gönül rahatlığıyla söyleyebilirim ki Yılmaz Erdoğan’ın en iyi filmi ama aynı zamanda sinemamızın da en iyi “dönem filmi”. Demek ki isteyince, özen gösterince, işi ciddiye alınca “şiir gibi film” çekebiliyoruz. Kusursuzluktan bahsetmiyorum. Kesinlikle kusuru vardır her filmin. Ama Metin Erksan’ın Sevmek Zamanı ve Atıf Yılmaz’ın Ah Güzel İstanbul’undan sonra sinemamıza armağan edilmiş üçüncü “şiir” tadında filmdir. Hatta söz konusu “şiir” olunca Kelebeğin Rüyası daha fazla şiirdir, çünkü başrolü “şiir”dir. Velhasıl Yılmaz Erdoğan yazmak kabiliyetinin yanında sinemacıdır. O şiirler, sözcükler nasıl da yer etmiş beyaz perdede; her kadraj nasıl da anlatıyor sözcükleri… Belki filmi izlerken “İyi de Amerikalıların benzer birçok filmi var. Kadrajından görüntüsüne kadar” diye aklınızdan fikirler geçebilir. Sorun şu ki günümüze kadar kıyasladığımız yabancı sinemanın kalitesine ulaşan, hikâyeyi elinden geldiğince seyirciye aşılamaya çalışan, fonda var olan renklerle repliklerin uyumunu yakalayan benzer bir dönem filmimiz yok! Hemen hemen gösterime giren bütün yerli filmler için seyirciden duyduğum en basit eleştiriyi yazayım: “Televizyonda da izlenebilirdi. Diziden farkı yoktu”.  İşte Kelebeğin Rüyası kıymet bilen seyircisine en azından bu hainliği yapmıyor. Sinemada izlenmesi gerekir bu yüzden.
Film, bir defa bizim yerli yapımların hastalığı olan hikâyeyi bir an önce bitirip seyirciyi eve yollama derdinde değil. Süresinin uzun oluşuna sevindim. Karakterleri sevmek, onları anlamak için zaman bulabiliyoruz. Özellikle Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu karakterlerine filmin aceleye getirilmeyen tavrı sayesinde aşina oluyoruz.
Kelebeğin Rüyası’nın en büyük artısı bence hikâyesi, çünkü bir filmin hikâyesi yoksa en önemli ayağı sakat kalır. Yılmaz Erdoğan’ın temel amacı seyirciyi güldürmek olan filmlerinde bile mutlaka dişe dokunur bir hikâyesi vardı. Rüyasına daldığımız kelebek onun sinemadaki en iyi hikâyesi. Bir de bazen filmlerin isimlerine bakıp isim ve film arasında bir türlü bağ kuramam. Oysa Yılmaz Erdoğan, bu konuda çok iyi iş çıkarmış.
Komedi filmi izleyeceğini düşünen birçok seyirciyi tatmin etmeyecek bir şey varsa o da filmin ilk yarısının ikinci yarısından daha akıcı, biraz daha renkli olduğudur, çünkü ikinci yarısından itibaren hikâye yavaş yavaş “kasvetli” bir hâl alıyor. Bu da filmin yönetmen etiketine bakıp “Kesin komik filmdir” diye gelen seyirci için kötü bir izlenim yaratacak. Sinemamız sadece komediden veya salya sümük ağlanacak filmlerden ibaret olmamalı. Bu yönden yönetmenin olayı dramatize etmeden, daha doğrusu dramı tadında bırakarak şahane bir iş çıkardığını düşünüyorum.
Mert Fırat, Kıvanç Tatlıtuğ, Yılmaz Erdoğan ve Farah Zeynep Abdullah’ın çok iyi oynadığını ama Belçim Bilgin’in bu hikâyeye uymayan tek oyuncu olduğunu söyleyebilirim.
Film bitince şiirin mi, şairin mi yoksa aşkın mı hikâyesini izlediğime bir türlü karar veremedim, velhasıl başrolde şiir var.
İlk Türkçe tangoları seslendiren Seyyan Hanım’a da yer verilmiş ya da onun seslendirdiğitangolara. Emin değilim ama filmin balo sahnesinde şarkıları duyunca çok mutlu oldum. Bu bile güzel bir ayrıntıydı.
Yılmaz Erdoğan’ın ve filmdeki hemen hemen her ismin popülerliği filme halel getirmemiş. Böyle bir pazarlama şekli vardır, iyi oyuncular perdeye yansıyınca gişe başarısı da garantiye alınır. Açıkçası filme giderken biraz bu tedirginliği yaşadım. Ama film bitince önyargım yerle bir oldu.
Muzaffer Tayyip Uslu hakkında çok fazla bilgim olmasa da Mert Fırat’ın canlandırdığı şair Rüştü Onur ile ilk tanışmam Servet Kocakaya’nın ilk albümüyle olmuştu. Servet Kocakaya, Zor İş adlı parçasının girişinde Rüştü Onur’a ait, benim de hâlâ ezbere bildiğim tek şiiri okur:
“Ben ölsem be anacığım
Nem var ki sana kalacak
Ceketimi kasap alacak
Pardösümü bakkal
Borcuma mahsuben
Ya şiirlerim
Ya aşklarım ne olacak
Ya sen…
Ya sen nasıl bakacaksın
Ele güne karşı insan yüzüne
Hülasa anacığım
Ne ambarda darım
Ne evde karım var
Çıplak doğurdun beni
Çıplak gideceğim”
Kamera kullanımı, maden sahneleri, kostümler… Yani döneme, şiire, şaire ve aşka fon teşkil eden her şey, hayatlarının merkezine şiiri yerleştirmiş üç şairin hikâyesi eşliğinde, beyaz perdede insanın ruhunu doyuruyor. Filmden çıkınca şiir yazma aşkıyla doluyor insan. Unutmayın, “Şiir, bahanesidir hayatın.”

İzleyin, izlettirin… Sonra bana teşekkür edeceksiniz.

- See more at: http://www.edebiyathaber.net/kelebegin-ruyasi-yilmaz-erdoganin-en-iyi-filmi/#sthash.ZzdZWUZa.RfYAqn5I.dpuf