zamanlama

hayır, kadınlarda aradığım ilk özellik güzel eller değil. ilk önce zamanlama ararım ben.

kapanın elinde kalacağımı hissettiğim günler kadar, "öyle bir havada gel ki, vazgeçmek mümkün olmasın" nevinden bir zamanlama...

o tam yerine ve zamanına denk gelir, ben ellerine bakarım. beğenmezsem oradan öteye geçmem o ayrı.

dakika ve skor

"Sen yirmi altı yaşında gencecik bir delikanlıydın tanıştığımızda ama yaşından beklenmeyecek bir hüznün ve olgunluğun vardı, ne de olsa yazarının kırklı yaşlarının eserisin. Dünyama gelişin adeta bahardır. Bana ışıktan, renkten, sudan, sesten ve hazdan, serapa estetikten bir âlem vadetmiştin. Aman Allah'ım, o ne heyecandı? Ben de oldum olası günbatımlarına hayrandım ve tabiatın "Ne diye ayrıldın..." çağrısını ruhumun derinliklerinde duyardım. Akşamın davetine icabet edemesem de suyunkine mutlaka koşardım. Masala ve rüyaya inancım tamdı. Ancak bazı ânların ezici güzelliği bir kıvılcım gibi parlayıp sönerek geçmişe dönüştüğünde, ardında bıraktığı boşluk benim de canımı yakardı. Velhasıl Nuran'la Ada vapurunda karşılaştığınız o mayıs sabahından çok evvel nasıl birbirinizi sevmeye hazırlanmışsanız, ben de seni sevmeye öyle hazırlanmıştım Mümtaz. Roman sayfalarını çevirdikçe Dede'nin nağmeleri; Boğaz'ın ve İstanbul'un güzellikleri, zamanın sularına karışmış tarihi, mimarisi taşıyordu içinden. Boudelaire'i, Bergson'u, Sartre'ı, Mallarme'yi seninle tanıdım. Debussy'yi ve Wagner'i senin onlarda bulduklarını duyabilmek için dinledim. Çocukluğumda gördüğüm eski zaman evlerine, tarihin tanığı mimariye, yaşamımıza şahit tuttuğumuz eşyaya, tılsımlı aynalara, cam evâniye sayende derin bir merakla bağlandım.

Hayatıma senden sazan ayrıntıları çok defa kendi gerçekliğinden ayıramam, tıpkı İhsan'ın sana tesiri gibi, hamurumu mayanla yoğurdun. Duyarlıklarım senden hatıra. İlk kez Emirgan'a sana rastlayabilmek umuduyla; Merkez Efendi'ye, Yenikapı'ya Nuran'la senin izinizi sürebilmek için gittim. Senden sonra düştüm Şeyh Galip'in peşine. Neyimi, bir gün Dede'nin Ferahfeza abinin üfleyebilmek gayesiyle elime aldım. Suat'ın intiharına, Nuran'ın bu büyük aşkı yok yere feda edişine sadece sen değil Mümtaz, ben de inanamadım. Nuran gittikten sonra bakışlarına yerleşen umutsuzluk, benim de hayallerimi kırmak için daima kapımda bekledi. Sendendir, bugün yaşama bir hüzün perdesinin ardından bakıyorsam."*

*: tuba dere, kahramanlarıma mektuplar - ölümsüz adam

atışma - on sekiz

türk şiirinin en yakışıklısı turgut uyar, beklemeye ve mesafeye razı, naif bir duyarlılıkla söze, "ikimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım"* diyerek başlarken, türkçenin en büyük şairi de muhatabının karşısına geçer, hırçın ve azla yetinemeyen bir sesle "yüzüme bak/ ve yüzümü hırpala"** diye başlar.

*: göğe bakma durağı

**:sevgilim hayat

minger adası'na veda

ya da biten şeylerin verdiği hüzün.

veba geceleri'ni pazar günü bitirdim. kahvaltıdan sonra, koşmaktan önceydi. hatta son sayfalara kahvaltıdan arda kalan bir kaç bardak çay eşlik etti.

aç parantez... genelin aksine kitapları "iyi-kötü" ya da "sevdiğim-sevmediğim" diye ayırmam ben. "bir daha okumayı istediğim kitaplar" ve "bir daha okumayı istemediğim kitaplar" diye ayırmayı tercih ederim. sevmediğim bir kitabı ikinci defa okumak istemem elbette ama sevdiğim her kitabı da yeniden okumak isteği oluşmaz içimde. söz gelimi murakami. her kitabını merakla ve keyifle okudum ama sadece imkansızın şarkısı'nı yeniden okumak isterim, bir başkasını asla. louis ferdinand céline'in gecenin sonuna yolculuk'u için ölürüm ama taksitle ölüm'ü bırakın yeniden okumayı kitaplığımda görmeye bile tahammül edemiyorum. yine son zamanlarda keyifle okuduğum ve çok sevdiğim rüzgârın gölgesi'ne de yeni bir mesai ayıracağımı sanmam... kapa parantez

veba geceleri'ni, orhan pamuk'un ayrı bir lisanla, tıpkı kendisi gibi anlattığı "yıllar sonra" başlıklı son kısmı saymazsak beğenmedim. hâlâ ve hâlâ romanın bir tarihçiyi konuşturan usta bir yazar tarafından değil bilgisi çok ama kalemi zayıf bir tarih profesörü tarafından yazıldığını düşünüyorum. yine, romanın aceleye getirildiği konusundaki fikrim de daha kesinleşmiş olarak yerli yerinde.

bu acelenin sadece hikâyeye ve kurguya değil editöryal katkıya da etki ettiği açık. aksi takdirde, doktor nuri ve pakize sultan ağustosun sonuna doğru pazarda, "sepetler içinde taze çilek, erik ve kiraz" göremezdi. tıpkı aynı günlerde şehri gezerken gördükleri "ağaçlardaki kirazların kırmızıları" gibi.

asıl facia ise bambaşka bir yerde. bundan hiç kimsenin bahsetmiyor oluşu ise tuhaf. ya çok satan ve yüzlerce insana da reklam niyetine bir şeyler yazsın diye ücretsiz gönderilen bu kitap okunmuyor ya da ahbap çavuş ilişkisi gereği susuluyor.

kitapta bir oda var. salgının tartışıldığı, bilgilerin toplanıp değerlendirildiği, duvara asılı minger haritasına vakaların işaretlendiği vs... bu odaya anlatıcı/yazar kurulduğu andan itibaren "epidemiyoloji odası" diyor. şu an ergen olsa kızları etkilemek için, "beni epistemiyolojik yalnızlığımla başbaşa bırak, üzerine kan sıçrasın istemem," cümlesini kuracak bir okur olarak buna itirazım yok. ama anlatıcı/yazar elli birinci bölümde, üstelik aynı bölümde iki defa "epidemiyoloji odası" demişken (sayfa:316-317), birden bire "salgın odası" demeye başlıyor (sayfa:319) ve romanın sonuna kadar öyle devam ediyor.

sonra da vnf. ikna olmuyor.

doğan ölüyor, sayılı günler geçiyor. sayfalar tükendi, her macera gibi bu da bitti. boksör ayaklanması, abdülhamit'in polisiye merakı, minger adası'nın kuruluşu ile cumhuriyetimizin kuruluşu arasındaki benzerlikler tarzı tarihi bilgiler için elime alabilirim ama veba geceleri'ni yeniden okuyacağımı sanmam. çünkü, kesin olarak "bir daha okumak istediğim kitaplar"dan biri olamadı.

ama kitap bittiğinde, bir daha göremeyeceğimiz bir manzaraya son defa bakarken ya da bir daha görüşemeyeceğimizi içten içe bildiğimiz bir tanıdıkla vedalaşırken hissedilen karşı konulamaz hüznün aynısını hissettim.

adeta, aziziye'nin güvertesinde pakize sultan'ın sağ omzunun üzerinden ben de baktım:

"aziziye adanın kuzeyinden güneyine uzanan yüksek eldost dağları boyunca ilerlerken, pakize sultan volkanik sivri tepeleri görebildi. sonra ay bulutların arkasına girdi ve her şey kapkaranlık oldu. pakize sultan minger adası'nı bir daha göremeyeceğini düşünüp kederlenirken, arap feneri'nin yanıp sönen soluk ışığını fark etti. tam o anda ay bulutların arasından çıktı ve kale'nin sivri külahlarını ve arkadaki muhteşem beyaz dağı gördü. çok kısa sürdü bu, çünkü ay yine kayboldu. pakize sultan minger'i belki son bir kez daha görebilirim diye karanlığın içinde yaşlı gözlerle baktıktan sonra kamarasına döndü."

önemsiz- iki

merak edenler için bir...

*

eğer bir şiir*, "yazın bittiği her yerde söylenir" diyerek başlıyor ve "aşkın uyumadığı her yerde söylenir" diyerek nihayetleniyorsa arada ne dediğinin bir önemi yoktur.

*:ülkü tamer, yazın bittiği

otopark

yakari'yle sohbet ediyorduk. oradan buradan, bazan geçmişten bazan gelecekten. her şeyden...

"bizim bir se. hanım var," dedi. "iş yerinden."

"bir sabah onu park yerinde gördüm. arabadan inmeden önceydi, gözlerini siliyordu. o kadar hüzünlüydü ki.

onu ve hüznünü düşüne düşüne binaya yürürken, daha önce fark ettiğim ama üzerinde hiç durmadığım bir şeyi hatırladım. se. hanım her sabah arabasını park ediyor, bir kaç dakika sonra çıkıyordu arabadan. bazan herhalde makyajını falan kontrol ediyor, diye düşünmüş, bazan da derin derin nefes alarak kendini güne ve insanlara motive eden görüntüsünü gözümün önüne getirmiş ama üzerinde durmamıştım. 

o sabah anladım se. hanımın sabahları arabada ağladığını. ziyan olmuş hayatına mı, mutsuz evliliğine mi, istemeye istemeye geldiği işine mi bilmiyorum. tek bildiğim ağladığı." 

sonrası sessizlik. ve ben bozana kadar sustuk.

"adı ne demiştin." 

"se. hanım."

"başka bir isim söyledin gibi geldi de."

*

eminim, size de öyle geldi.

tehlikeli şiirler - elli üç

tehlikeli şiirler okuyalım leyla

haydar ergülen'den eylül mesela

Kadın gider ve bunun şiir olduğu söylenir

kadın gider ve bir şair doğar bundan

(Ben hangi kadından şair olduğumu bilirim)

"Yazın bittiği her yerde söylenir"se*

kadının gittiği de her yerde söylenir

kadın gittiği her yerde şiir diye söylenir:

Kadının gittiği yazın bittiğidir, her yerde

yaz biter kadın giderse, bunun sonu şiirdir,

yazın sonu şiirdir, şiirdir aşkın sonu...

Şehir her semtiyle yazın peşine düşse

yaz uzar bundan ve aşklar da nasiplenir,

yazın peşinde şehir, kadının peşinde şiir

eylülün semtine kadar böyle gidilir

Bir gecede gittimdi hazirandan eylüle

eylül yazdan terkedilmişti, şiirse haziranda

kadın tarafından terkedildi o söylenceye:

Bütün oğullar anneyi bir şiire terkeder!

O kadın beni terkederse şair olurum

oğul olduğum kadın sakın beni terketme,

şiirdir söylenir, yazdır biter, kadındır gider

Bütün kadınlar şiiri bir kadına terkeder!

*Ülkü Tamer'in "Yazın Bittiği" şiirinden

ikna

ikna olmadım. hem de iki defa. iki farklı konuda.

henüz...

*

biraz elde olmayan sebeplerden biraz da bile isteye bugünlere bıraktığım bir kitaptan veba geceleri'nden bahsediyorum. bunları da kitabın yarısı civarında yazıyorum.

ama her şeyden önce, orhan pamuk'un yaşayanlar içinde birinci, edebiyatımız ölçü alındığında ise en sevdiğim ikinci türk romancısı* olduğunu söyleyelim de ekrana altyazı olarak yansıyan "trafiğe kapalı alan" uyarısı gibi olsun.

*

her fırsatta, son beş yıldır bu roman üstünde çalıştığını, salgın ve karantinanın tesadüf olduğunu iddia eden, ama yaşadıklarımızın süreci daha iyi anlamasını ve anlatmasını sağladığını söyleyen orhan pamuk'a inanmıyorum. ya da onun gibi söylersem "samimiyetle" inanmıyorum.

yanılmıyorsam, kafamda bir tuhaflık'tan sonra orhan pamuk ölçeğine göre kısa bir bekleyişin ardından yayınlanan kırmızı saçlı kadın üzerine bir röportajda okumuştum. özetle, bir roman için yaklaşık beş-altı yıl çalıştığını, kafasında on üç roman fikri daha olduğunu, basit bir aritmetikle kafasındaki romanların hepsini yazmasının mümkün olmadığını, bir çoğunu yazamadan öleceğini söylüyordu.

bu durum içimi çok acıtmış, bu acıyı alper canıgüz'e de yansıtmıştım. bir etkinlikte söz alarak, "hafız, orhan reis böyle böyle diyor. sizin için de aynı şey geçerli mi? olur da o romanların tekini bile yazmadan ölürseniz küserim," demeye getirmiştim.

açıkçası, veba geceleri'nin orhan pamuk'un kafasındaki fikirlerden biri olduğunu ve bu süreçle beraber bir adım öne çıktığını düşünüyorum. en başta aklında olmayan bazı ayrıntıları da bu süreç vesilesiyle romana dahil ettiğine eminim. mesela, "hacı gemisi isyanı" veya "isyancı hacılar vakası" diyerek anlattığı olay o kadar tanıdık ki, okurken, her yerden ve herkesten uzak bir koya demirlemiş, dalgalarla sallanan bir gemi yerine, umre dönüşü bir öğrenci yurdunda karantinaya alınan insanlar geldi gözümün önüne.

hatta, yazar ne derse inanan 'saf okur'lardan olmasam, romanın sipariş üzerine yazıldığını, orhan pamuk'un, "bu fırsatı kaçırmayalım," diyen editörlerin ve yayınevinin oyununa geldiğini iddia ederdim.

bu da beni ikna olmadığım ikinci yere getiriyor. eğer bazan taklit ederek bazan araklayarak yazdığı ilk dönem romanlarını saymazsak, orhan pamuk'un gerçek sesini bulduğuna inandığım kara kitap'tan bu yana yazdığı bütün romanlara uzak bir roman bu.

sadece, zaman zaman anlatının arasına sızan, orhan pamuk'un kendi elleriyle tasnif edip dosyaladığı kişisel arşivinden çıktığı belli bilgiler harika. ama o kadarını kalemi güçlü, iyi bir orhan pamuk okuru da yapabilir.

romanın yarısını okudum ama çok sevdiğim "orhan pamuk melankolisi "nden eser yok hâlâ. "orhan pamuk anları" dediğim kutlu satırlara ise yalnızca bir defa (o da kolağası kamil ve zeynep'in ilk karşılaşmaları) rastladım. altını çizip derkenara yürek kondurduğum yerlerse neredeyse yok.

anlatıcı olarak aklından geçeni aklından geçtiği gibi anlatamayan biri var karşımızda. tıpkı bilgisi çok ama anlatma kabiliyeti zayif öğretmenler gibi. ya da güçlü bir kalemi olmadığı hâlde anılarını yazmaya kalkan emekli bürokrat ya da askerler gibi. ya da tez yazmakla öykü yazmak arasında sıkışıp kalmış doçent adayları gibi.

"tam da öyle. bu kitabın yazarı orhan pamuk değil bir tarihçi," diyenler çıkabilir. ama bu da bir sorun. sanat gerçekmiş gibi yapar. gerçeğin kendisi sanat değildir. başka bir deyişle, orhan pamuk bir tarihçinin ağzından anlatmıyor hikâyeyi. adeta, bir tarihçinin anlatısını kendi adıyla yayınlıyor. bu da, bir an önce yayınlansın diye romanla daha fazla meşgul olmamak için seçtiği bir yöntem hissi veriyor.

ve ne zaman bir video ile kitaptaki bir bahse açıklık getirmeye kalksa bu his kuvvetleniyor.

*:elbette, ahmet hamdi tanpınar... 

yaza veda

baharları sevmediğimi yıllar önce fark etmiştim. çünkü, çok sevdiğim kış ve yaz o ikisi yüzünden bitiyordu. çünkü, biten şeyler o zaman da hüzün veriyordu.

ama son bir kaç yazdır fark ettiğim bir şey daha var: denizde olmak, başka bir deyişle plajda ya da suda olmak ve kendimi bildim bileli içimde varolan, on yaşından sonra bir de fiziksel gerçeklik kazanan gurbet hissi olmasa geriye sadece kış kalır, yaz aylarını da sevmezmişim.

denize doğmuş bir çocuk olarak yüzmeyi hep sevdim. yüzmek deniz, deniz de yaz demekti. sonra yaz tatil demekti. tatilse ev, kuzenler, akrabalar, en çok da bahçe ortasındaki üç katlı ev ve annanem...

şimdilerde ise, tatilini isterse yazdan bağımsız da seçebilecek yerlere ve yaşlara gelmiş biri olarak yaylada ya da denizde değilsem yazları sevmediğimi itiraf ediyorum.

ve abartıyorum: bittiğini, artık sevilmediğini kabul etmeyen eski muhatabınızdan sonra dünyadaki en berbat şeydir neme bulaşmış sıcak.

hep kış olsun istemiyorsam yalnızca soğuk havaların maliyetini düşündüğümdendir. bu berbat dünyada hâlâ yakacak, giyecek derdi var bazı insanların. kış gelince yiyecek içecek gideri artıyor hâlâ. bazılarına her mevsim yaz, bazılarına "yaz ayları fakir ayları".

bir de, yaz takvimlerden bağımsız olarak o yaz yakari'yi son defa gördüğümde biter. ki bunu zaten biliyorsunuz.

on üç ağustos

"We look at the world once, in childhood.

The rest is memory."

ya da

"Dünyaya bir kez çocukken bakarız.

Gerisi hatıradır."*

*: louise glück, nostos - nuray önoğlu çevirisi

yollarda

yolu biliyordum. ilk defa aklı bir karış havada, önünde tanrılarınki kadar uzun bir gençlik var sanan üniversite öğrencisi olarak gelmiş, neredeyse her sene bunu tekrar etmiştim.

adını her zaman bir sonrakiyle karıştırdığım küçük şehri geçecek, ilk yol ayrımında yönümü dağlara dönecektim. çok değil, bir kilometre daha.

bir sırt çantası ve bir sürü yorgunluk olurdu yanımda. alnımda ise ancak uzak rüzgârların söndürebileceği bir ateş.

soru sorulmaz, "hoş geldin"den, memnuniyet göstergesi cümlelerden başkası söylenmezdi. vadi boyunca esen rüzgâr, vadiyi, biraz dikkatli bakarsanız denizi de seyreden pencereden girer, olanca serinliğini odada bırakıp diğer pencereden çıkardı. o serinlikte, yakari elinde sigara, karşı yamacı seyreder, ben de gözlerimi ahşap tavandan hiç ayırmadan biteviye anlatırdım.

en çok da bakü hayalleri kurardık. denizler kadar büyük bir gölün kıyısında, gri, taş binalar şehri.

*

bir gün hasan dedenin hasta olduğunu öğrendim adını taşıyan torunundan. çok uzaktaydım ama hem yaza hem ona yetiştim. elini öptüm. tek bir isyan sözcüğü çıkmadı ağzından. nasıl yaşadıysa öyle.

sonra murat amca aşağıya, dağları sırtlayıp denize götüren yolun kenarına kocaman bir ev yaptırdı. herkes mutlu oldu ama ne zaman uyansam dış kapının eşiğine oturmuş, bir işle meşgul bulduğum hasan dedenin hayali eski evde kaldı. çok geçmedi babanne de hayal oldu. kocaman ekmeklerden kestiği dilimler, guymaklar, ballar...

ben de yavaş yavaş uzaklara, saat farkına alışmaya başladım. yakari bakülü bir kızla evlendi. dünya tatlısı iki oğula baba oldu. artık sigara değil puro içiyor.

ama değişmeyen bir şeyler de kaldı. mesela, yaz takvimlerden bağımsız olarak o yaz yakari'yi son defa gördüğümde bitiyor hâlâ...

*

bu defa da bir sırt çantası ve bir sürü yorgunlukla vardım oraya. kalbim kırık bile sayılabilir.

yine dostlukla kuşattılar beni. ne de olsa, ben de evin bir çocuğuyum. ya da çocuklardan bir çocuk.

bir bahane icat edip yine evden kaçtık yakariyle. yemekten sonra çaydan önceydi. yine yola eşlik eden ırmağın üstündeki eski zaman köprüsüne. yine ırmağın karanlık sularını seyrederek, birbirimizi olduğu kadar ırmağı da dinleyerek.

son günlerin en huzurlu uykusunu uyudum. amaç biraz da buydu. sabah uyandığımda bir de baktım, kocaman bir odadayım. neredeyse basketbol sahası kadar. odaya ışık dolduran pencerenin diğer yanında, duvar dibinde bir yatak daha olduğunu fark ettim. normalde, "simetri yaratıcılığı öldürür," derdim ama, "kız kaçırırsam buraya gelirim," dedim.

bu fikre hem gülümsedim hem de kendimle konuşmaya devam ettim.

"bunu ze.'ye söyleyeyim ben. uzun zamandır kavga etmemiştik, bahane olur."