schopenhauer'in kirpileri

ya da kirpilerin dilemması.

"soğuk bir kış sabahı çok sayıda oklu kirpi, donmamak için birbirine bir hayli yaklaştı. az sonra, oklarının farkına vardılar ve ayrıldılar. üşüyünce, birbirlerine tekrar yaklaştılar. oklar rahatsız edince yine uzaklaştılar. soğuktan donmakla, batan okların acısı arasında gidip gelerek yaşadıkları ikilemi, aralarındaki uzaklık, her iki acıya da tahammül edebilecekleri bir noktaya ulaşıncaya kadar sürdü. insanları bir araya getiren, iç dünyalarının boşluk ve tekdüzeliğidir. ters gelen özellikler ve tahammül edemedikleri hatalar onları birbirinden uzaklaştırır. sonunda, bir arada var olabilecekleri, nezaket ve görgünün belirlediği ortak noktada buluşurlar..."*

notgibi.bir: sanılanın aksine bu durumun aşkla ilgisi yoktur. bir kaç milimetreyle kalbinizi ıskalayan ok, sağ omzunuzdaki acı, paramparça olmuş elinizden yere damlayan kan umrunuzda bile değildir. hissetmezsiniz bile. hissetseniz de aldımverdimbenseniyendim-sonu kucaklaşması (ya da çarpışması) her şeye değer.

notgibi.iki: belki de 'hilal taktiği" dediğimiz şeydir bu. taktik değil insan oluşun en doğal sonucu. "ne senle ne sensiz"in türkçesi. bu yüzden yaralarımızı gösteriyoruz muhatabımıza yolun başında. "yaralandım" ya da "bakma  sen benim tank oluşuma, ben de yaralanabiliyorum" demek için değil "beni yaralama" diyebilmek için. gidişler gelişler, kararsızlıklar, korkmaklar dengesizlikten değil tam da bundan.

*: arthur schopenhauer, parerga ve paralipomena: kısa felsefi denemeler(1851)

     ayrıca bakınız... bedia ceylan 'daha' güzelce, 1473

o an

bazı şeylerin seninle ilgili olmadığını fark ettiğin o an.

artık değil. bundan böyle değil. en başından bu yana seninle ilgili olmadığını anladığın o an.

o şarkıyı sen seviyorsun diye dinlemediğini, perçemlerine sebep olanın perçem nefretin olmadığını, sen tınısına bayılıyorsun diye farsça öğrenmeye başlamadığını, sürekli dükkanın önünden geçme sebebinin seni görmek olmadığını, senin mesain yüzünden bir sonraki dolmuşa beklemediğini, çok sevdiğin yazarın külliyatını sadece sen seviyorsun diye bir vuruşta devirmediğini, sabahın köründe kalkıp şehrin boş sokaklarında senin hissettiklerini hissetmek için koşmadığını...

o an. bundan sonra hiçbir şeyin eskisi gibi olamayacağı o kutlu an.

bir fark ediş, bir aydınlanma anı..

güzel yanılgı

burada, araç trafiğine kapalı, yalnızca yayaların ve bisikletlilerin girebildiği hoş bir yol var. sanki on dokuzuncu yüzyıl romanlarından kaçmış ya da büyükçe bir parktan arda kalmış gibidir. yolun bir yanı boyunca ıhlamur ağaçları sıralıdır. bu da, hem yolu hem de yolun diğer tarafına yerleştirilmiş park kanepelerini gölgelemeye yeter.

cumartesi öğleden sonra o kanepelerden birini işgal ettim. internetten uzaklaşma biçimi olarak sık başvurduğum yöntem bu. ama tek değil. evde olduğum bazı sabahlar kahve içip kitap okumak için gittiğim bir kafe var mesela. ama hafta sonları, hava da güzelse burayı tercih ediyorum.

bazan kitap okuyarak bazan insanları seyrederek vakit geçiriyorum. hayal kurup geleceği düşündüğümü söylemeye gerek yoktur herhalde. hatta bu defa, aradan yıllar geçtiğini, hâlâ o kanepelerden birinde oturduğumu, yaşlı bir adam olarak sandviç yediğimi, kuşları falan beslediğimi hayal ettim.

sonra iki çocuk geldi. gürültülü, neşeli, heyecanlı, umutlu... bir erkek bir kız. kardeşler sandım ama olmadıklarını daha sonra anlayacaktım. yaşlarını tahmin etmek kolay değil ama ikisi de çocuk. yanlarında zar zor taşıdıkları bir alışveriş çantası.

ıhlamurların altına, çimenlerin üzerine bir örtü serdiler önce. saat on bir yönüne. çantada oyuncak varmış. bir sürü oyuncak çıkardılar örtünün üzerine. teker teker fiyat belirlediler ve bunları etiketlere yazıp oyuncaklara yapıştırdılar. sonra da müşteri beklemeye başladılar. bazan cılız sesleriyle "satılık oyuncak" diye bağırarak potansiyel müşterilerin dikkatini çekmeye çalışsalar da ilgilenen hiç kimse olmadı.

galiba bir saat sürdü bu durum. heyecanları yavaş yavaş azaldı, umutları tükendi giderek, aralarında vazgeçmeyi ve eve dönmeyi tartışmaya başladılar. tam bu sırada 'tezgah'ın önünde babalarıyla iki küçük çocuk durdu. yanlarında büyükanne de vardı. çocuklar istekliydi bir şeyler almak için. ve ısrarcı. 

büyükanne, yanlarında para olmadığını söyledi, "eve gidip cüzdanımı alalım," dedi, inatçı olduğu her hâlinden belli küçük torununa. en fazla on dakika sürermiş.

"sorun değil," dedi çocuklar, on dakika bekleyebilirlermiş. sonra o dördü, en baştaki heyecanlarına yeniden kavuşan iki çocuğu geride bırakıp yollarına yürüdüler.

"daha iki dakika var," cümlesini duyunca başımı kitaptan kaldırdım. işaret parmağımı ayraç yapıp o tarafa baktım. "gelmeyecekler," dedim kendi kendime. "torunlarını tekrar yola koymak için masum bir yalandı büyükannenin söylediği."

"çocuk masumiyetiyle her söylenene inanıyor, yavaş yavaş her şeye inanmamayı öğreniyoruz. büyümek tam da buydu işte; inanmayı bırakmak. masumiyeti de böyle böyle kaybediyoruz. önce inanmamayı sonra yalan konuşmayı öğreniyoruz çünkü. torun da, bu çocuklar da bir gün öğrenecek bunu. bugün belki de gerçekten büyümeye başladıkları gün olacak."

kızın pes etmiş, yenilgi dolu, "on dört dakika oldu," cümlesini duyunca yerimden kalktım, örtünün üzerinde duranlara baktım. peluş oyuncak hayvanlar, oyuncaklar, kutu içinde oyunlar, bir de mızıka... onu işaret edip fiyatını sordum. dedikleri kadar para vardı yanımda. eve gitmeme gerek yoktu.

mızıkayı aldım, isteksizce oyuncakları toplamaya başlayan çocukları arkamda bırakıp az önce oturduğum yere döndüm. dönerken mızıkaya bir kaç defa üflediğimi itiraf ederim.

sonra yaşlı kadını gördüm yolun başında. kendisini yavaşlattığı için kucağına aldığı küçük torunuyla koşar adım geliyordu. beni affetmesini, ulu katta benden şikayetçi olmamasını diledim. mutluluktan gözlerim doldu.

"ah!.." dedim. "ne güzel yanıldım." 

benzer işler

I.

üniversitede bir arkadaşımız vardı: bahadır. ama ben onunla tanışıncaya kadar adı önce baha'ya, çok geçmeden de vaha'ya dönüşmüştü. "vaha aşağı, vaha yukarı" durumu yani.

kış çoktan bitmiş, bahar neredeyse yarı olmuştu. kantinde oturmak yerine kendimizi dışarı atıyorduk. çimenlere, yer bulabilirsek kantin işletmecisinin dışarıya çıkardığı masalara. o gün ise kantinin girişinde, çimenliğin hemen kenarında, çimenlerle masalar, derslerle kütüphane arasında kararsız ayak üstü sohbet ediyorduk.

bir ara yakari ile sevgilisini gördüm. yakari'nin o kızı sevmesini çok severdik. çünkü hepimiz toplansak bir kızı öyle sevemezdik.

sadakat yeminini tekrar edip sevgilisiyle vedalaşan yakari yanımıza geldi ve tam gruba katılacakken, "vahadır naber?" dedi. sonrası sessizlik. nefesimizi tuttuk. adeta nefes almayı unuttuk. sadece biz değil kuşlar sustu, rüzgar durdu.

sonra gülmeye başladık. önce kantinin önündekiler, sonra fakülte, bütün okul, hatta bütün bir şehir gülmeye başladı sanki.

bahadır artık büyük adam oldu. adının sonunda 'bey' falan. ama okulun o günden sonrasını 'vahadır' olarak okudu, 'vahadır' olarak mezun oldu.

o günleri özlediğine ise adım gibi eminim.

II.

ama bu hikâyede en başından itibaren varım. o videoyu "çocuklar sever" diyerek tavsiye eden benim çünkü.

video ise, zafer algöz ve şürekâsının bir araya gelip icra ettiği, o vakitler beşiktaş'ta oynayan senegalli forvet demba ba güzellemesi. müslüm gürses harikası hangimiz sevmedik'ten serbest uyarlama.

videonun ne denli sevildiği, iddiamda haklı olduğum ise geçen gün çıkmış ortaya. evin en küçüğü tuvaletteymiş. tuvalette yalnız kalmayı sevmediği siciline işlenmiş olan ufaklık ilk olarak annesine hamle etmiş.

karı-koca onun tuvalette yalnız kalmaya alışması gerektiğini düşündükleri için anne net bir 'hayır'la sırasını savmış. ama sıranın babaya gelmesi gecikmemiş.

ilk önce, "baba sen gelir misin?" sorusu duyulmuş. sonra "baba gelir misin?" ricası. aldığı cevabı beğenmemiş olacak ki, "baba, gel!" diye ünlemiş. cevap olumsuz, sonrası ise evlere şenlik...

"gel baba... gel baba... gel baba... gel baba...gel!.."

video mu? tam burada...

zamanlama

hayır, kadınlarda aradığım ilk özellik güzel eller değil. ilk önce zamanlama ararım ben.

kapanın elinde kalacağımı hissettiğim günler kadar, "öyle bir havada gel ki, vazgeçmek mümkün olmasın" nevinden bir zamanlama...

o tam yerine ve zamanına denk gelir, ben ellerine bakarım. beğenmezsem oradan öteye geçmem o ayrı.

dakika ve skor

"Sen yirmi altı yaşında gencecik bir delikanlıydın tanıştığımızda ama yaşından beklenmeyecek bir hüznün ve olgunluğun vardı, ne de olsa yazarının kırklı yaşlarının eserisin. Dünyama gelişin adeta bahardır. Bana ışıktan, renkten, sudan, sesten ve hazdan, serapa estetikten bir âlem vadetmiştin. Aman Allah'ım, o ne heyecandı? Ben de oldum olası günbatımlarına hayrandım ve tabiatın "Ne diye ayrıldın..." çağrısını ruhumun derinliklerinde duyardım. Akşamın davetine icabet edemesem de suyunkine mutlaka koşardım. Masala ve rüyaya inancım tamdı. Ancak bazı ânların ezici güzelliği bir kıvılcım gibi parlayıp sönerek geçmişe dönüştüğünde, ardında bıraktığı boşluk benim de canımı yakardı. Velhasıl Nuran'la Ada vapurunda karşılaştığınız o mayıs sabahından çok evvel nasıl birbirinizi sevmeye hazırlanmışsanız, ben de seni sevmeye öyle hazırlanmıştım Mümtaz. Roman sayfalarını çevirdikçe Dede'nin nağmeleri; Boğaz'ın ve İstanbul'un güzellikleri, zamanın sularına karışmış tarihi, mimarisi taşıyordu içinden. Boudelaire'i, Bergson'u, Sartre'ı, Mallarme'yi seninle tanıdım. Debussy'yi ve Wagner'i senin onlarda bulduklarını duyabilmek için dinledim. Çocukluğumda gördüğüm eski zaman evlerine, tarihin tanığı mimariye, yaşamımıza şahit tuttuğumuz eşyaya, tılsımlı aynalara, cam evâniye sayende derin bir merakla bağlandım.

Hayatıma senden sazan ayrıntıları çok defa kendi gerçekliğinden ayıramam, tıpkı İhsan'ın sana tesiri gibi, hamurumu mayanla yoğurdun. Duyarlıklarım senden hatıra. İlk kez Emirgan'a sana rastlayabilmek umuduyla; Merkez Efendi'ye, Yenikapı'ya Nuran'la senin izinizi sürebilmek için gittim. Senden sonra düştüm Şeyh Galip'in peşine. Neyimi, bir gün Dede'nin Ferahfeza abinin üfleyebilmek gayesiyle elime aldım. Suat'ın intiharına, Nuran'ın bu büyük aşkı yok yere feda edişine sadece sen değil Mümtaz, ben de inanamadım. Nuran gittikten sonra bakışlarına yerleşen umutsuzluk, benim de hayallerimi kırmak için daima kapımda bekledi. Sendendir, bugün yaşama bir hüzün perdesinin ardından bakıyorsam."*

*: tuba dere, kahramanlarıma mektuplar - ölümsüz adam

atışma - on sekiz

türk şiirinin en yakışıklısı turgut uyar, beklemeye ve mesafeye razı, naif bir duyarlılıkla söze, "ikimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım"* diyerek başlarken, türkçenin en büyük şairi de muhatabının karşısına geçer, hırçın ve azla yetinemeyen bir sesle "yüzüme bak/ ve yüzümü hırpala"** diye başlar.

*: göğe bakma durağı

**:sevgilim hayat

minger adası'na veda

ya da biten şeylerin verdiği hüzün.

veba geceleri'ni pazar günü bitirdim. kahvaltıdan sonra, koşmaktan önceydi. hatta son sayfalara kahvaltıdan arda kalan bir kaç bardak çay eşlik etti.

aç parantez... genelin aksine kitapları "iyi-kötü" ya da "sevdiğim-sevmediğim" diye ayırmam ben. "bir daha okumayı istediğim kitaplar" ve "bir daha okumayı istemediğim kitaplar" diye ayırmayı tercih ederim. sevmediğim bir kitabı ikinci defa okumak istemem elbette ama sevdiğim her kitabı da yeniden okumak isteği oluşmaz içimde. söz gelimi murakami. her kitabını merakla ve keyifle okudum ama sadece imkansızın şarkısı'nı yeniden okumak isterim, bir başkasını asla. louis ferdinand céline'in gecenin sonuna yolculuk'u için ölürüm ama taksitle ölüm'ü bırakın yeniden okumayı kitaplığımda görmeye bile tahammül edemiyorum. yine son zamanlarda keyifle okuduğum ve çok sevdiğim rüzgârın gölgesi'ne de yeni bir mesai ayıracağımı sanmam... kapa parantez

veba geceleri'ni, orhan pamuk'un ayrı bir lisanla, tıpkı kendisi gibi anlattığı "yıllar sonra" başlıklı son kısmı saymazsak beğenmedim. hâlâ ve hâlâ romanın bir tarihçiyi konuşturan usta bir yazar tarafından değil bilgisi çok ama kalemi zayıf bir tarih profesörü tarafından yazıldığını düşünüyorum. yine, romanın aceleye getirildiği konusundaki fikrim de daha kesinleşmiş olarak yerli yerinde.

bu acelenin sadece hikâyeye ve kurguya değil editöryal katkıya da etki ettiği açık. aksi takdirde, doktor nuri ve pakize sultan ağustosun sonuna doğru pazarda, "sepetler içinde taze çilek, erik ve kiraz" göremezdi. tıpkı aynı günlerde şehri gezerken gördükleri "ağaçlardaki kirazların kırmızıları" gibi.

asıl facia ise bambaşka bir yerde. bundan hiç kimsenin bahsetmiyor oluşu ise tuhaf. ya çok satan ve yüzlerce insana da reklam niyetine bir şeyler yazsın diye ücretsiz gönderilen bu kitap okunmuyor ya da ahbap çavuş ilişkisi gereği susuluyor.

kitapta bir oda var. salgının tartışıldığı, bilgilerin toplanıp değerlendirildiği, duvara asılı minger haritasına vakaların işaretlendiği vs... bu odaya anlatıcı/yazar kurulduğu andan itibaren "epidemiyoloji odası" diyor. şu an ergen olsa kızları etkilemek için, "beni epistemiyolojik yalnızlığımla başbaşa bırak, üzerine kan sıçrasın istemem," cümlesini kuracak bir okur olarak buna itirazım yok. ama anlatıcı/yazar elli birinci bölümde, üstelik aynı bölümde iki defa "epidemiyoloji odası" demişken (sayfa:316-317), birden bire "salgın odası" demeye başlıyor (sayfa:319) ve romanın sonuna kadar öyle devam ediyor.

sonra da vnf. ikna olmuyor.

doğan ölüyor, sayılı günler geçiyor. sayfalar tükendi, her macera gibi bu da bitti. boksör ayaklanması, abdülhamit'in polisiye merakı, minger adası'nın kuruluşu ile cumhuriyetimizin kuruluşu arasındaki benzerlikler tarzı tarihi bilgiler için elime alabilirim ama veba geceleri'ni yeniden okuyacağımı sanmam. çünkü, kesin olarak "bir daha okumak istediğim kitaplar"dan biri olamadı.

ama kitap bittiğinde, bir daha göremeyeceğimiz bir manzaraya son defa bakarken ya da bir daha görüşemeyeceğimizi içten içe bildiğimiz bir tanıdıkla vedalaşırken hissedilen karşı konulamaz hüznün aynısını hissettim.

adeta, aziziye'nin güvertesinde pakize sultan'ın sağ omzunun üzerinden ben de baktım:

"aziziye adanın kuzeyinden güneyine uzanan yüksek eldost dağları boyunca ilerlerken, pakize sultan volkanik sivri tepeleri görebildi. sonra ay bulutların arkasına girdi ve her şey kapkaranlık oldu. pakize sultan minger adası'nı bir daha göremeyeceğini düşünüp kederlenirken, arap feneri'nin yanıp sönen soluk ışığını fark etti. tam o anda ay bulutların arasından çıktı ve kale'nin sivri külahlarını ve arkadaki muhteşem beyaz dağı gördü. çok kısa sürdü bu, çünkü ay yine kayboldu. pakize sultan minger'i belki son bir kez daha görebilirim diye karanlığın içinde yaşlı gözlerle baktıktan sonra kamarasına döndü."

önemsiz- üç

merak edenler için bir...

*

eğer bir şiir*, "yazın bittiği her yerde söylenir" diyerek başlıyor ve "aşkın uyumadığı her yerde söylenir" diyerek nihayetleniyorsa arada ne dediğinin bir önemi yoktur.

*:ülkü tamer, yazın bittiği

otopark

yakari'yle sohbet ediyorduk. oradan buradan, bazan geçmişten bazan gelecekten. her şeyden...

"bizim bir se. hanım var," dedi. "iş yerinden."

"bir sabah onu park yerinde gördüm. arabadan inmeden önceydi, gözlerini siliyordu. o kadar hüzünlüydü ki.

onu ve hüznünü düşüne düşüne binaya yürürken, daha önce fark ettiğim ama üzerinde hiç durmadığım bir şeyi hatırladım. se. hanım her sabah arabasını park ediyor, bir kaç dakika sonra çıkıyordu arabadan. bazan herhalde makyajını falan kontrol ediyor, diye düşünmüş, bazan da derin derin nefes alarak kendini güne ve insanlara motive eden görüntüsünü gözümün önüne getirmiş ama üzerinde durmamıştım. 

o sabah anladım se. hanımın sabahları arabada ağladığını. ziyan olmuş hayatına mı, mutsuz evliliğine mi, istemeye istemeye geldiği işine mi bilmiyorum. tek bildiğim ağladığı." 

sonrası sessizlik. ve ben bozana kadar sustuk.

"adı ne demiştin." 

"se. hanım."

"başka bir isim söyledin gibi geldi de."

*

eminim, size de öyle geldi.

tehlikeli şiirler - elli üç

tehlikeli şiirler okuyalım leyla

haydar ergülen'den eylül mesela

Kadın gider ve bunun şiir olduğu söylenir

kadın gider ve bir şair doğar bundan

(Ben hangi kadından şair olduğumu bilirim)

"Yazın bittiği her yerde söylenir"se*

kadının gittiği de her yerde söylenir

kadın gittiği her yerde şiir diye söylenir:

Kadının gittiği yazın bittiğidir, her yerde

yaz biter kadın giderse, bunun sonu şiirdir,

yazın sonu şiirdir, şiirdir aşkın sonu...

Şehir her semtiyle yazın peşine düşse

yaz uzar bundan ve aşklar da nasiplenir,

yazın peşinde şehir, kadının peşinde şiir

eylülün semtine kadar böyle gidilir

Bir gecede gittimdi hazirandan eylüle

eylül yazdan terkedilmişti, şiirse haziranda

kadın tarafından terkedildi o söylenceye:

Bütün oğullar anneyi bir şiire terkeder!

O kadın beni terkederse şair olurum

oğul olduğum kadın sakın beni terketme,

şiirdir söylenir, yazdır biter, kadındır gider

Bütün kadınlar şiiri bir kadına terkeder!

*Ülkü Tamer'in "Yazın Bittiği" şiirinden